De onderstroom in organisaties: wat je niet hoort en ziet als leider
Je kent ze wel. De mensen in je organisatie die niet per se op de voorgrond treden, maar wél een duidelijk gevoel hebben bij hoe dingen gaan. Die tijdens de lunch even een blik wisselen met een collega als er een grote beslissing wordt genomen. Die de sfeer haarfijn aanvoelen, maar daar niet altijd iets over zeggen. Dit is de onderstroom van je organisatie. En als je impact wilt maken – écht impact – dan is het cruciaal om deze groep niet alleen te herkennen, maar ook actief te betrekken.
Wat is de onderstroom?
In elke organisatie zijn er twee lagen: de bovenstroom en de onderstroom.
- Bovenstroom: Dit is wat zichtbaar en meetbaar is. Denk aan strategische plannen, organogrammen, KPI’s en processen. Dit is luid. Net als de mensen. Meestal de uitgesproken types, de extraverten.
- Onderstroom: Dit zijn de niet-uitgesproken gevoelens, overtuigingen, cultuur en informele dynamieken die vaak meer invloed hebben op hoe een organisatie écht functioneert dan wat er op papier staat. Qua mensen meestal de stillere types, de introverten.
De onderstroom kan je organisatie maken of breken. Als je bijvoorbeeld een nieuwe missie introduceert, maar de onderstroom is sceptisch, dan kun je ervan uitgaan dat die missie strandt voordat hij goed en wel is gelanceerd. Maar als je deze groep wél weet te betrekken, krijg je een kracht die je organisatie vooruitduwt.
Hoe herken je de onderstroom?
De onderstroom spreekt zelden op een podium, maar laat zich zien op andere manieren:
- In gesprekken bij de koffieautomaat. Als mensen zich niet vrij voelen om in meetings hun mening te delen, doen ze dat op informele momenten.
- In lichaamstaal. Opgetrokken wenkbrauwen, een diepe zucht of juist een stil knikje tijdens een vergadering kunnen meer zeggen dan duizend woorden.
- In de sfeer op de werkvloer. Voelt de energie open en enthousiast, of juist bedrukt en afwachtend? De onderstroom bepaalt of veranderingen geaccepteerd worden of niet.
Erkennen: de eerste stap naar verandering
Veel organisaties maken de fout om de onderstroom te negeren. “Ach, dat is maar een gevoel.” Maar gevoelens sturen gedrag, en gedrag bepaalt succes.
Door actief te luisteren, erken je dat de onderstroom bestaat en belangrijk is. Dit kun je doen door:
- Echte gesprekken voeren. Niet alleen tijdens functioneringsgesprekken, maar juist informeel. Vraag hoe mensen zich voelen bij veranderingen.
- Veilige ruimtes creëren. Geef medewerkers de kans om anoniem feedback te geven of in kleine, vertrouwde groepen te praten.
- Niet-defensief te reageren. Soms is feedback confronterend. Maar in plaats van je te verdedigen, kun je beter vragen: “Kun je daar meer over vertellen?”
Van erkenning naar participatie: de kracht van een missieteam
Erkennen is de eerste stap, maar daarna moet je actie ondernemen. Een van de meest effectieve manieren om de onderstroom te betrekken bij je missie, is door hen een actieve rol te geven in een missieteam.
Een missieteam bestaat uit medewerkers van verschillende afdelingen en niveaus die samen werken aan het waarmaken van de missie van de organisatie. Dit team zorgt ervoor dat de missie niet alleen mooie woorden blijven, maar dat er daadwerkelijk iets gebeurt.
Zo maak je je missieteam een succes:
- Betrek de stem van de onderstroom. Zorg ervoor dat er mensen in het missieteam zitten die normaal niet de spotlight pakken. Juist zij kunnen waardevolle inzichten geven.
- Maak het tastbaar. Praat niet alleen over ‘waarom’ de missie belangrijk is, maar geef het team de ruimte om concrete verbeteringen door te voeren.
- Geef eigenaarschap. Laat het team niet alleen adviseren, maar geef hen ook verantwoordelijkheid om ideeën te testen en uit te rollen.
- Vier kleine en grote successen. Erken de bijdragen van het team en maak zichtbaar wat er verandert. Dit zorgt voor energie en betrokkenheid.
De onderstroom als katalysator voor verandering
Als je de onderstroom negeert, saboteert deze onbewust je missie. Maar als je de onderstroom erkent en actief betrekt, krijg je een krachtige beweging die je organisatie vooruithelpt. Door te luisteren, mensen de ruimte te geven en hen mee te laten doen in een missieteam, creëer je niet alleen draagvlak – je zorgt ervoor dat je missie leeft.
De nieuwe economie vraagt om bedrijven die niet alleen extern een sterk verhaal vertellen, maar dit ook intern voelen en dragen. En dat begint bij de mensen die vaak het meest voelen, maar het minst zeggen.
Luister naar hen.
Erken hen.
En laat ze actief bijdragen.
De impact die je daarmee maakt, is onbetaalbaar.