Steward-ownership - wat is het eigenlijk
Je bent op de 1 of andere manier geïnteresseerd geraakt in steward-ownership. Geweldig! En je bent niet de enige die er meer over wil weten. Steeds meer bedrijven in Nederland worden steward-owned. Een, nu nog kleine, maar flink groeiende groep ondernemers kiest voor dit bedrijfsmodel. In 2023 kozen er 20 voor en in 2024 zijn er weer meer bij gekomen. Meer dan 100 bedrijven in Nederland zijn inmiddels steward-owned.
Waarom deze bedrijven dat doen en hoe zij dat hebben aangepakt, daarover lees je hier alles.
Organisaties die steward owned zijn hebben een 6 keer grotere kans om de 40 jaar te halen.
Maar hoe kan dat nou en wat doen die bedrijven, waardoor ze veel langer blijven bestaan?
Dit kom je te weten:
- De kern van steward-ownership
- Voor welke bedrijven is steward-ownership interessant?
- Hoe word ik steward-owned?
- Steward-owned bedrijven zijn succesvol en waarom
- Misverstanden die er zijn
Verder praten over steward-ownership?
De kern van steward-ownership
Steward-ownership kent twee belangrijke pijlers: zelfbestuur en dat winst wordt gebruikt om de missie te ondersteunen. Maar wat betekent dit nu concreet?
Zelfbestuur
Een reguliere vennootschap heeft aandeelhouders. Deze aandeelhouders hebben veel invloed op de koers van het bedrijf doordat ze belangrijke beslissingen kunnen goed- of afkeuren. Als ontvangers van dividend hebben aandeelhouders daarnaast belang bij zoveel mogelijk winst. Wanneer de directie een keuze moet maken tussen een korte of lange termijn voordeel, dan is de kans groot dat voor het korte termijn voordeel wordt gekozen. Of denk eens aan een keuze die vooral financieel voordeel oplevert en mogelijk andere ongewenste, negatieve effecten heeft? Wat zou een aandeelhouder het liefste hebben? Dat is dan ook vaak de keuze van de directie.
Zelfbestuur betekent dat de organisatie zichzelf…. bestuurt. Er zijn geen aandeelhouders die de grote beslissingen nemen. In de plaats van die aandeelhouders komen namelijk stewards. Zij bewaken de lange termijnvisie en kunnen beslissingen tegenhouden die slecht zijn voor de missie of zelfs de directie naar huis sturen.
Waar aandeelhouders dit recht (zeggenschap) normaal gesproken kunnen kopen (via aandelen), worden stewards door het bedrijf zelf gekozen. Dat kan op verschillende manieren, maar de functie van steward is altijd tijdelijk en het kan niet worden geërfd. Als onderneming denk je na over wat je vindt dat een steward allemaal moet kunnen. Waar hij of zij verstand van moet hebben en of ze vanuit het bedrijf komen of van buiten of een combinatie van deze twee.
Winst wordt geherinvesteerd
De tweede belangrijke pijler van steward-ownership is dat winst de missie dient. Winst wordt zoveel mogelijk geherinvesteerd in het bedrijf, waardoor een gezonde buffer ontstaat. Zoals in dit onderzoek van een student aan de UT Twente te lezen is, bleken steward-owned organisaties het tijdens corona financieel beter te doen, dankzij de buffers die zij hadden aangelegd.
Maar wat nou als die buffer vol is? Je wilt natuurlijk niet maar doorgaan met het oppotten van geld. Zodra de buffer vol is, kan dat bijvoorbeeld naar aandeelhouders, investeerders of financiers gaan. Is dat niet nodig of is er daarna nog winst beschikbaar, dan kan het gedoneerd worden aan doelen die in de lijn met de missie liggen.
Een af en toe gehoord misverstand is dat een steward-owned bedrijf geen winst mag maken. Het is juist het tegenovergestelde. Winst maken is juist een essentieel onderdeel van een gezond bedrijf. Het uitkeren van winst mag alleen nooit de continuïteit van de onderneming in gevaar brengen!
Verlies?
En als er geen winst gemaakt wordt? Ook al is het eigendom anders geregeld bij een steward-owned bedrijf, het is uiteraard geen garantie voor winst. Er kan dus ook zeker verlies geleden worden. Dankzij de aangelegde buffers heeft de onderneming wel wat meer veerkracht en zal het niet omvallen bij de eerste de beste economische tegenwind.
Steward-ownership is niet nieuw, ook al is de term dat wel. Lenzenmaker Zeiss is al sinds 1880 steward owned!! De term voor deze bedrijfsvorm is in 2015 bedacht door een groep ondernemers, waarvan Armin Steuernagel er 1 was. In onderstaande video vertelt hij het verhaal over het ontstaan van de term, maar ook waarom hij er geïnteresseerd in is geraakt. Het is een persoonlijk verhaal waar velen zich vast in kunnen herkennen.
Voor welke bedrijven is steward-ownership interessant?
Bijna ieder bedrijf kan steward-owned worden. De ervaring leert wel dat het bij de volgende type bedrijven goed past:
1. Familiebedrijven
Familiebedrijven lijken van nature al op een steward-owned bedrijf. Ook daar ontbreekt vaak de druk om de winst te maximaliseren en worden beslissingen genomen met de langere termijn in gedachten, waarbij ook de belangen van andere stakeholders meegenomen worden. Wanneer een familiebedrijf voor Steward-ownership kiest, gebeurt dat vaak om de missie veilig te stellen voor de lange termijn of omdat er geen (geschikte) opvolger binnen de familie is. Bedrijfsopvolging en steward-ownership is echt een match made in heaven!
2. Missie gedreven startups/sociale ondernemingen
3. Bedrijfsopvolging
Er zijn natuurlijk ook niet-familiebedrijven waar de eigenaar goed opgevolgd wil worden. Dan is steward-ownership een heel mooie manier waarop de ondernemer het bedrijf kan doorgeven. Daarbij kan rekening gehouden worden met het pensioen waarvoor iets geregeld moet worden of met een vergoeding voor het meerdere jaren ondernemen.
4. B corp bedrijven
Voor een B Corp onderneming is de missie al erg belangrijk. Een heel logische stap kan dan zijn om het bedrijf steward-owned te maken. Op die manier zorg je er namelijk voor dat je zo maar 5 tot 10 meer B-Corp punten scoort. En je missie is ook nog eens definitief geborgd. Lekker toch?
Hoe word ik steward-owned?
Omdat er in Nederland geen speciale rechtsvorm is die de uitgangspunten van steward-ownership ondersteunt, is het nodig om juridisch wat creatief te worden. Gelukkig zijn er al veel voorbeelden van bedrijven in Nederland die steward-owned zijn geworden. Sommige hebben zelfs hun statuten en het proces wat zij hebben doorlopen gedeeld. Een mooi voorbeeld daarvan is (biologische) planten webwinkel Sprinklr.
Een vennootschap is in de basis een juridische afspraak. Wanneer je hier iets in wilt veranderen, dan heb je uiteindelijk (fiscaal) juristen nodig om dit goed te regelen. En dat kost veel geld! Gelukkig kun je wel al veel zelf doen. Een handige hulp daarbij is het Steward-Ownership canvas dat de Stichting We Are Stewards heeft ontwikkeld:
Het is duidelijk geïnspireerd op het businessmodel canvas en het geeft houvast. Maar wat betekenen deze blokken?
Missie
Over hoe je een goede missie formuleert hebben we al een aparte blogpost geschreven. Veel organisaties hebben vaak wel al ‘iets’ op papier staan en dat is een mooie start. Omdat die missie straks een soort van baken voor de stewards is, is het alleen wel erg belangrijk hem goed op papier te hebben. Het geeft de stewards kaders voor hoe zij kunnen handelen. Voor de eerste stewards is de missie misschien wel al helder (geschreven of ongeschreven) omdat zij vaak een directe band hebben met de oprichter. Of die oprichter is er zelfs één van. Maar voor de stewards die daarna komen, geldt dat niet.
Wil je meer weten over hoe je een goede missie (en visie) formuleert? Bekijk dan onderstaande video:
Doel structuur
In dit onderdeel denk je na over de redenen waarom je aan steward-ownership voor je organisatie zit te denken. Ben je sterk missie gedreven en wil je bijvoorbeeld het lekkerste plantaardige ijs van de wereld maken, dan is het verankeren van je missie een belangrijke reden. Maar misschien wil je je bedrijf wel doorgeven aan een geschikte opvolger en je personeel ook een andere rol geven?
Naast de doelen die je wilt halen, kun je ook nadenken over randvoorwaarden die belangrijk voor je zijn. Denk daarbij aan of je bijvoorbeeld nog een pensioen uit de onderneming wilt halen of dat je medewerkers ook zeggenschap wilt geven. Ook kan een randvoorwaarde zijn dat het fiscaaltechnisch ook allemaal haalbaar is.
Stakeholders/belanghebbenden
Nadat helder is waarom je steward-ownership overweegt en welke randvoorwaarden er zijn, ga je de stakeholders in kaart brengen. Die kunnen zowel intern als extern zijn. Wie dragen bij aan het succes van de onderneming. En wat is hun bijdrage precies en welke behoeften hebben zij? Je kunt daarna nadenken over welke rechten zij dan zouden moeten krijgen.
Dat klinkt misschien een beetje abstract, dus laten we het wat concreter maken. De twee belangrijkste rechten die je kunt hebben is zeggenschap (stemrecht) en recht op een deel van de winst (economisch recht). Deze twee rechten worden bij steward-ownership gescheiden. Het is dus ook belangrijk om in kaart te hebben welke belanghebbenden welke rechten hebben, zodat je dit goed kunt scheiden en ook juridisch borgen.
Maar misschien zie je medewerkers ook als belangrijke belanghebbenden of je klanten. Je kunt er voor kiezen om hen ook economische rechten te geven. Dat zul je met klanten wellicht niet zo snel doen, maar je kunt ze wel een stem geven door bijvoorbeeld hen toegang te geven tot bepaalde informatie (informatierecht). En zo is er nog een aantal andere rechten die stakeholders kunnen krijgen. Het maakt hopelijk duidelijk waarom het zo belangrijk is om die belanghebbenden, hun bijdragen en hun behoeften zo goed in kaart te brengen.
Stewards
In een steward-owned organisatie hebben de aandeelhouders het dus niet voor het zeggen, maar stewards. Zij vervullen een heel belangrijke rol en denk dus goed na over wie de stewards moeten worden. Moeten de stewards van binnen de organisatie komen of wil je 1 of meerdere stewards van buiten? En hoeveel stewards zijn er eigenlijk nodig (het snelle antwoord, dat kies je zelf, maar vaak ergens tussen de 3 en 7).
Ook kun je kwaliteitseisen opstellen; eisen waaraan een steward minimaal moet voldoen om geschikt te zijn om de belangrijke beslissingen te nemen. En wie kiest ze eigenlijk? De eerste generatie stewards poppen meestal wel snel op, maar hoe ziet het proces van opvolging er uit? Dat is dan vaak alvast een mooie klus voor die eerste steward(s).
Winst verdelen
Weet je nog wat we eerder schreven? Winst dient de missie en is één van de pijlers waarop steward-ownership berust. Het is belangrijk om winst te maken en dat is dus ook zeker een doel van je bedrijf, maar… winst wordt geherinvesteerd, zodat er een goede buffer is. Een buffer die helpt wanneer het economisch wat tegenzit. Nadenken over hoe groot de buffer moet zijn is wat je in deze stap doet. En wat als de buffer vol is? Dan kan de winst gedeeld worden met oprichters of investeerders die nog gecompenseerd moet worden. Ook zou het personeel mee kunnen delen. En wat er dan nog overblijft kun je doneren in lijn met je missie. Hieronder een voorbeeld van hoe die verdeling eruit kan zien:
Vorm
Nadat je alle punten hierboven in kaart hebt gebracht en er wat inzichten ontstaan zijn over hoe je jouw steward-owned bedrijf kunt inrichten, dan is de laatste stap om dit in een juridische vorm te gieten. Je kunt hier zelf over nadenken maar fiscaal juridische expertise is hier vaak wel bij nodig. Wij werken hiervoor bijvoorbeeld samen met Rein Advocaten.
NB: Er wordt overigens op dit moment aan gewerkt aan een nieuwe rechtsvorm, die de werktitel “rentmeestervennootschap” heeft. Het is onduidelijk of en wanneer deze rechtsvorm er komt. Het zou steward-owned worden een stuk makkelijker maken!
Steward-owned bedrijven zijn succesvol
We zullen eerlijk zijn, het is best een klus om dit allemaal goed op papier te hebben. Wat levert het op?
Om daar meer over te weten te komen kijken we naar Denemarken. In Denemarken zijn namelijk drie van de vier grootste beursgenoteerde bedrijven steward-owned (Carlsberg, Novo Nordisk, Maersk). Daardoor is er ook al een aantal onderzoeken naar steward-owned bedrijven gedaan. En dit zijn de opvallendste uitkomsten:
- steward-owned bedrijven maken een 6 keer grotere kans om 40 jaar oud te worden.
- steward-owned bedrijven maken ook nog eens net zo veel winst als een niet-steward-owned bedrijf. Dat komt doordat ze financieel stabieler zijn, innovatiever en beter omgaan met hun personeel. En waarom kunnen ze deze prestatie leveren? Juist, omdat de winst ingezet wordt voor de missie.
- Medewerkers zijn tevredener. Zij weten dat hun werk ten goede komt aan de missie van het
bedrijf. Dit creëert een psychologische basis voor diepere motivatie. Doordat de focus op de lange termijn ligt, zijn de medewerkers zekerder van hun baan, hebben ze vaak meer inspraak en ook zijn de betalingen beter. Er hoeft namelijk geen geld naar (anonieme) aandeelhouders. Het lukt steward-owned bedrijven daardoor beter om talent aan te trekken én te behouden.
“Onze constructie heeft ervoor gezorgd dat het geld altijd naar de medewerkers en de bezoekers is gegaan in plaats van naar de aandeelhouders. “, Olaf Vugts, voormalig directeur bij de Efteling.
Voorbeelden van succesvolle steward-owned bedrijven
Rolex
Een onverwacht voorbeeld is misschien wel Rolex. Denk je aan Rolex, dan denk je al snel aan dure horloges. Maar wist je dat het bedrijf in handen is van een stichting? De oprichter van Rolex, Hans Wilsdorf, vond innovatie en hoge kwaliteit vakmanschap het allerbelangrijkste. Om er voor te zorgen dat zijn levenswerk zou blijven voortbestaan zorgde hij er voor dat het eigendom van Rolex bij een stichting terecht kwam. De Hans Wilsdorf Foundation is opgericht nadat Hans’ vrouw stierf, om er toen al voor te zorgen dat deel van de winst naar een goed doel zou gaan. Toen Hans stierf liet hij al zijn Rolex aandelen na aan de Foundation. Sindsdien heeft deze stichting honderden miljoenen weggeven en daarmee prachtige projecten gefinancierd.
De Efteling
Een inspirerend voorbeeld en succesverhaal uit Nederland is de Efteling. Waar veel andere pretparken tegenwoordig moeite hebben om rond te komen, trekt de Efteling 5,6 miljoen bezoekers per jaar. En wat is het grote verschil met andere pretparken? De Efteling wordt niet bestuurd door een ondernemer, familie of private-equity, maar de Efteling is van de Efteling. Ze zijn dus steward-owned. In dit mooie artikel is te lezendat zonder de stichtingstructuur de Efteling de tijd en het geld niet gehad om elke attractie een eigen, uniek sprookje te geven. Droomvlucht of De Vliegende Hollander zijn attracties die nergens anders op de wereld staan. Het stichtingmodel is cruciaal is voor hun succes vertellen ze in dat artikel.
Sprinklr en Happy Times Magazine
Het zijn niet alleen grotere bedrijven of zelfs multinationals, die steward-owned zijn. Ook startups kiezen voor dit model. Door al (vroeg) vanaf de start voor steward-ownership te kiezen, laten ze aan de buitenwereld zien hoe serieus ze zijn in hun missie. Sprinklr verkoopt biologische planten. Ze hebben hun reis naar steward-ownership al heel mooi in een blog opgeschreven. In het kort: ze waren met zijn tweeën begonnen en hadden vanaf het begin een aantal aandeelhouders en ook later kwamen er daar nog een aantal bij. Uiteindelijk was 34% in handen van 9 investeerders. Toen op een gegeven moment een grote investeerder voorstelde dat ze maar de Bol.com van de planten moesten worden, voelde dat als een grote botsing met waar ze eigenlijk voor willen staan. “Wij willen lokaal, wij willen organische groei, wij willen duurzaam. Die wereld van bedrijven oppompen voor de verkoop, dat is niet onze wereld.” schrijven ze daarover in hun blog.
Ook Happy Times Magazine is een startend bedrijf. Hun missie is om duurzaam leven de norm te maken. Steward-ownership past daar natuurlijk prima bij. Lees hier hun hele verhaal. Het is een mooi voorbeeld van een kleine, startende onderneming die al vanaf het begin wil borgen dat “alle keuzes die gemaakt worden door het bedrijf in lijn liggen met de missie: inspireren, motiveren en informeren over duurzaamheid.”.
Steward-ownership misverstanden
Omdat het een relatief nieuwe vorm van bedrijfseigendom is, ontstaan er gemakkelijk wat misverstanden over wat steward-ownership wel of niet is. Laten we er een paar bespreken:
- Steward-ownership is niche of alleen voor grote bedrijven. Ook al is de term nieuw, het concept dat een bedrijf van zichzelf is en dat winst wordt geherinvesteerd of wordt gedoneerd aan goede doelen, dat is niet nieuw. Zo was in 1889 Zeiss (bekend van de lenzen) het eerste bedrijf waar een Foundation (stichting) de eigenaar van werd. Inmiddels zijn in Nederland al meer dan 100 steward-owned bedrijven.
Veel bekende voorbeelden zijn wat grotere bedrijven, maar ook kleine en/of startende ondernemingen kiezen er voor om hun missie voorop te zetten. Eerder schreven we al over Sprinklr, een start up met als missie om de biodiversiteit versterken via de verkoop van biologische planten. Daarnaast zijn twee van de tien genomineerden voor de Wubbo Ockels Innovatieprijs 2024 steward-owned of in het proces om dat te worden, zoals BOXO. Er is zelf een camping in Amsterdam die steward-owned is geworden. Om te voorkomen dat het gekocht zou worden door een grote partij die het zou ombouwen tot een zielloos vakantiepark.
- Steward-owned bedrijven streven niet naar winst. Een ander misverstand dat we soms tegenkomen is het idee dat steward-owned bedrijven geen winst willen of mogen maken. Steward-ownership is júist voor bedrijven die wel winst willen maken, want anders zou bijvoorbeeld een stichting genoeg zijn om steward-owned te worden. Maar in plaats van dat winstmaximalisatie het doel is, wordt winst gezien als dat wat overblijft nadat je de kosten hebt afgetrokken van de klantwaarde die je hebt gerealiseerd. Winst is dus een wordt bij een steward-owned bedrijf gebruikt om een goede buffer op te bouwen voor slechte tijden. Ook kan het gedoneerd worden in lijn met de missie.
- Steward-ownership garandeert dat je een ‘goed’ bedrijf bent. Ook al zullen weinig op maximale winst gerichte bedrijven steward-owned willen worden, het zou wel kunnen. Waar bijvoorbeeld een tabaksfabriek geen B-Corp certificering kan krijgen, zou het wel steward-owned kunnen worden. Steward-ownership is relatief waardevrij en vooral een manier van het inrichten van het eigendom. Ook al geeft steward-ownership geen ‘OKE’-garantie, op maximale winst gerichte bedrijven zullen niet heel snel steward-owned worden.
- Steward-ownership is hetzelfde als employee ownership. Steward-owned bedrijven hebben de belanghebbenden goed in kaart gebracht. Het personeel is daar vaak wel één van. Ook heeft een aantal steward-owned organisatie verregaande zelfsturing en zelfbeschikking. Het is geen automatisme. Zelfbeschikking betekent dat alleen mensen die nauw verbonden zijn met de activiteiten en waarden van het bedrijf zeggenschap erover hebben. Steward-ownership kán wel zo worden ingericht alle werknemers stemrechten krijgen. Of bijvoorbeeld een afgevaardigde van de werknemers.
Dit is een mooi bruggetje naar het volgende onderwerp: Medewerkers & steward-ownership.